Er is een populair gezegde dat luidt: “laat nooit een goede crisis verloren gaan”. De wereld wordt geconfronteerd met een reeks crises: klimaatverandering, de COVID-19-pandemie en een waarschijnlijke wereldwijde recessie als de recente voorspellingen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank uitkomen. Geconfronteerd met deze trifecta van crises hebben de Caribische regeringen een grotere urgentie getoond om nauwer samen te werken met de particuliere sector om hun economieën te diversifiëren en om te vormen tot duurzame groei en ontwikkeling. In dit artikel wordt betoogd dat, hoewel het geen wondermiddel is, het aantrekken van directe buitenlandse investeringen (BDI) in hoogwaardige sectoren een van de manieren is waarop de Caribische regeringen een duurzame transformatie van hun economieën na COVID-19 kunnen bewerkstelligen. In het artikel wordt voorts betoogd dat de voordelen van BDI niet automatisch zijn en dat de inspanningen van de Caribische landen om buitenlandse investeringen te bevorderen en te vergemakkelijken gebaseerd moeten zijn op gegevens en hun nationale ontwikkelingsstrategieën en erop gericht moeten zijn ook regionale en diaspora-investeerders over de streep te trekken.
De noodzaak van economische transformatie
In hun studie “Supporting Economic Transformation” definiëren McMillan et al. (2017) economische transformatie als “een proces van verplaatsing van arbeid en andere middelen van activiteiten met een lagere naar activiteiten met een hogere productiviteit.” Dit houdt volgens hen niet alleen een verschuiving in van middelen tussen sectoren naar activiteiten met een hogere waarde, zoals een verschuiving van landbouw naar industrie, maar ook dergelijke veranderingen binnen sectoren, zoals een verschuiving van de productie van laagproductieve zelfvoorzieningslandbouw naar hoogwaardige gewassen binnen geavanceerde waardeketens (McMillan et al 2017).
Wil deze economische transformatie duurzaam zijn, dan moet het proces gebaseerd zijn op een kader voor duurzame ontwikkeling. Het concept “duurzame ontwikkeling” is sinds de jaren negentig het dominante ontwikkelingsparadigma. In haar baanbrekende rapport van 1987 definieerde de Commissie-Brundtland duurzame ontwikkeling als “een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen” (Commissie-Brundtland 1987). Na de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling (MDG’s) omvat de Agenda 2030 van de Verenigde Naties 17 doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (SDG’s) en de bijbehorende 169 streefcijfers die alle landen, ook de Caribische staten, hebben toegezegd tegen 2030 te verwezenlijken. Zoals aangegeven in de Actieagenda van Addis Abeba (2015), zijn BDI een van de financieringskanalen waaruit landen de financiering kunnen halen die nodig is om hun ontwikkelingsdoelstellingen te verwezenlijken.
Duurzame economische transformatie is een beleidseis van de Caribische regeringen na de onafhankelijkheid. De Caribische economieën zijn grotendeels overgeschakeld van monocultuur-economieën, gericht op de uitvoer van landbouwgrondstoffen, naar diensteneconomieën die vooral worden gestimuleerd door de uitvoer van toerisme en financiële diensten. De op grondstoffen gebaseerde economieën van Trinidad & Tobago, Guyana en Suriname hebben ook diversificatie-inspanningen geleverd. De regio kent over het algemeen een hoog niveau van menselijke ontwikkeling. De economische transformatie van de regionale economieën wordt echter belemmerd door verschillende structurele factoren, zoals de geringe bevolkingsomvang, de smalle economische en exportbasis, de sterke afhankelijkheid van invoer en de gevoeligheid voor schokken.
Pienknagura, Roldos & Werner (2020) merkten in hun IMF-blogpost van oktober 2020 op dat, hoewel de regio er relatief goed in geslaagd was de verspreiding van het virus in goede banen te leiden, de Caribische landen economisch het zwaarst werden getroffen omdat zij voor hun economische activiteit en werkgelegenheid sterk afhankelijk zijn van het toerisme. De auteurs vergeleken de plotse stopzetting van het aantal toeristen en de lokale sluitingen met “een hartstilstand van hun economie”. De COVID-19 pandemie heeft reeds bestaande sociale problemen verder blootgelegd en verergerd: toenemende criminaliteit, grote informele economieën, gebrek aan werkgelegenheid en werkloosheid onder jongeren, armoede en toenemende inkomensongelijkheid.
Het goede nieuws is dat, zoals de Wereldbank (2022) meldt, veel van onze landen naar verwachting een positieve groei zullen doormaken, waarbij Guyana en Barbados naar verwachting in 2022 de regio Latijns-Amerika en het Caribisch gebied zullen aanvoeren qua groei (Wereldbank 2022). Er is echter veel tegenwind, zoals de crisis tussen Rusland en Oekraïne, de wereldwijde inflatie, een verzwakkende Britse economie en het nieuws dat het IMF verwacht dat ongeveer twee derde van de wereldeconomie in 2023 zal krimpen. Er is ook de dreigende schuldencrisis, aangezien veel ontwikkelingslanden bij gebrek aan voldoende begrotingsruimte gedwongen waren nieuwe schulden aan te gaan om de pandemie te boven te komen.
DBI en economische transformatie
De Caribische landen hebben over het algemeen zeer liberale en open investeringsregelingen. Onze landen volgden grotendeels het model van “industrialisatie op uitnodiging” dat werd voorgesteld door de in St. Lucia geboren Nobelprijswinnaar voor economie, de eerbiedwaardige Sir W. Arthur Lewis. Uit de empirische literatuur blijkt dat BDI vele voordelen hebben voor landen, waaronder het scheppen van werkgelegenheid, deviezen en de overdracht van vaardigheden, kennis en technologie. De uitvoerend secretaris van de Economische Commissie van de Verenigde Naties voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (ECLAC) merkte echter op dat BDI weliswaar essentieel zijn voor het economisch herstel, maar dat “er geen aanwijzingen zijn dat BDI hebben bijgedragen tot een koerswijziging van het ontwikkelingsmodel in de regio”. [LAC] regio omdat veel instromen gaan naar sectoren waar transnationale ondernemingen al tientallen jaren een prominente rol spelen”. Hoewel gedetailleerde gegevens over de BDI-stromen per sector in het Caribisch gebied niet ruim beschikbaar zijn, blijkt uit opeenvolgende ECLAC-rapporten dat de meeste BDI naar de regio in het algemeen naar het toerisme en de winningssectoren gaan.
Steeds meer wordt erkend dat landen zich moeten concentreren op het aantrekken van BDI in sectoren die hen zouden helpen hun ontwikkelingsdoelstellingen te verwezenlijken. Daartoe heeft UNCTAD (2014) in haar World Investment Report van 2014 de volgende 10 SDG-gerelateerde sectoren geïdentificeerd: energie, beperking van de klimaatverandering, voedselzekerheid, telecommunicatie, vervoer, ecosystemen/biodiversiteit, gezondheid, water en sanitaire voorzieningen, aanpassing aan de klimaatverandering en onderwijs (UNCTAD 2014). De sectoren waarop het komende Caribische Investeringsforum van de Caribbean Export Development Agency in november 2022 is gericht, namelijk digitale economie, agribusiness, blauwe economie, duurzaam toerisme, innovatie op het gebied van logistiek en vervoer en hernieuwbare energie, zijn allemaal sectoren met een sterke groei en sectoren die in veel gevallen verband houden met de SDG.
Hoe maken we BDI transformatief?
Ten eerste moeten de Caribische landen de sectoren blijven aanwijzen en prioriteren waarin BDI het meest transformatief kunnen zijn, met name de SDG-gerelateerde sectoren die UNCTAD (2014) heeft geïdentificeerd. De IPA’s van de meeste Caribische landen vermelden op hun websites en in hun marketingmateriaal inderdaad sectoren die voor hun land van bijzonder belang zijn voor het aantrekken van investeringen. Er zijn echter weinig gegevens beschikbaar over de omvang van de BDI die naar deze sectoren gaan en daarom moeten de BDI-gegevens beter worden uitgesplitst, ook naar sector.
Ten tweede moet, gezien de aanzienlijke diaspora in de regio en de inspanningen om de CSME om te vormen tot één investeringsruimte, de nadruk niet alleen liggen op het aantrekken en faciliteren van buitenlandse investeerders (die zonder banden met de regio), maar ook van investeerders uit de diaspora en regionale investeerders. De IPA’s van het Caribisch gebied hebben de buitenlandse directe investeringen uit de diaspora reeds opgenomen in hun promotie-inspanningen en deze moeten worden opgevoerd. Het is met name van belang te onderzoeken wat de potentiële investeringsbelangen van de diaspora zijn en welke belemmeringen de diaspora ervaart voor investeringen.
Ten derde moeten de investeringshervormingen deel uitmaken van een bredere investeringsstrategie, die samenhangt met het industrie- en handelsbeleid van het land, die alle gekoppeld zijn aan de ontwikkelingsstrategie van het land. In dit opzicht is het voor de landen die ze hebben van belang het nut van hun internationale investeringsovereenkomsten, met name hun bilaterale investeringsverdragen, te evalueren.
Ten vierde mag de concurrentie om investeerders tussen de Caribische landen niet alleen gebaseerd zijn op belastingtarieven of stimuleringsmaatregelen, maar op hun waardevoorstel voor investeerders, door middel van zaken als marktpotentieel, vestigingsgemak, toegang tot financiering en andere factoren die investeerders in hun beslissingen meewegen. Ondanks de lopende hervormingen en verbeteringen blijft het zakendoen binnen het Caribisch gebied en tussen Caribische landen onderling bovendien met veel wrijvingen kampen. De intra-CARICOM-handel blijft laag in vergelijking met veel andere regio’s als gevolg van vele factoren, waaronder logistieke en historische factoren, maar ook als gevolg van de financiële fricties.
Ten vijfde is het de bedoeling investeringen aan te trekken die ontwikkelingsvriendelijk, duurzaam en inclusief zijn. Daarom zullen screening van voorgestelde investeringen om aantasting van het milieu te voorkomen en toezicht op de naleving van de milieu- en arbeidswetgeving ervoor zorgen dat dergelijke investeringen duurzaam zijn.
Ten zesde zijn voor een empirisch onderbouwd investeringsbeleid gegevens nodig, die voor veel Caribische landen ontbreken. Beperkte uitgesplitste gegevens over type investering, bron of sector maken het moeilijk de doeltreffendheid van strategieën ter bevordering en vergemakkelijking van investeringen empirisch te beoordelen. Bovendien vertrouwen beleggers vaak op dergelijke gegevens bij hun beslissingen om te investeren of te herinvesteren. Een gecoördineerde aanpak om de kwaliteit, de actualiteit en de beschikbaarheid van gegevens te verbeteren zou dan ook een essentieel onderdeel van de inspanningen van de regio moeten zijn.
Kortom, het versnellen van de bevordering en vergemakkelijking van directe buitenlandse investeringen is een belangrijk element voor de duurzame transformatie van de Caribische economieën na de invoering van deOVID-19 in een wereld met steeds meer polycrises. Zij kan dit doen door de economische activiteit, de instroom van deviezen en het scheppen van werkgelegenheid te stimuleren. Deze voordelen zijn echter niet automatisch en moeten door een degelijke ontwikkelingsstrategie worden onderbouwd en gecontroleerd om de gewenste resultaten te bereiken.
